Những con số gây sốc

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, khoảng một phần mười các loại thuốc đang lưu hành tại các nước có thu nhập thấp và trung bình là thuốc giả hoặc kém chất lượng. Ở châu Phi và khu vực cận Sahara, ước tính mỗi năm có khoảng 500.000 người tử vong vì sử dụng thuốc giả trong điều trị sốt rét và các bệnh truyền nhiễm.

Tại Việt Nam, theo thống kê từ cơ quan chức năng trong năm 2023, lực lượng chức năng đã phát hiện hơn 160 vụ việc liên quan đến sản xuất, buôn bán thuốc giả, xử lý hành chính và truy cứu hình sự nhiều đối tượng. Trong năm 2024, đã có 27 loại thuốc bị đình chỉ lưu hành do không đạt tiêu chuẩn chất lượng, trong đó có tám loại bị xác định là thuốc giả.

Trong các mẫu bị nghi ngờ là thuốc, dược liệu giả năm 2024 có 11 mẫu thuốc đông dược có thông tin trên nhãn không đúng quy định, có trộn lẫn các thuốc tân dược như paracetamol, diclofenac. Các thuốc tân dược nghi ngờ bị làm giả tập trung vào các hoạt chất cefixim, cefuroxime, mebendazole, salbutamol, tetracyclin. Bước sang năm 2025 liên tiếp các vụ thuốc giả, thuốc kém chất lượng bị phanh phui gây chấn động dư luận mà điển hình là tại các thành phố lớn như Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh.

ThS Nguyễn Thị Trúc Vân - Phó Phòng Kế hoạch Tổng hợp, Viện Kiểm nghiệm thuốc thành phố Hồ Chí Minh cho biết, trong 3 năm gần đây, số lượng mẫu dịch vụ kiểm nghiệm tăng đáng kể, từ 1.695 mẫu năm 2022 lên 2.308 mẫu năm 2023 và đạt 2.359 mẫu trong năm 2024.

Qua kiểm nghiệm, mỗi năm đều ghi nhận các trường hợp thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng. Cụ thể, năm 2022 có 10 mẫu không đạt chuẩn; năm 2023 tăng lên 20 mẫu; đến năm 2024 giảm xuống còn 12 mẫu (chiếm phần lớn là dược liệu, vị thuốc cổ truyền). “Đáng chú ý, số lượng thuốc giả phát hiện qua kiểm nghiệm cũng có xu hướng tăng nhanh. Năm 2022, phát hiện 5 mẫu thuốc giả; năm 2023 là 12 mẫu; riêng năm 2024, con số này tăng vọt lên 40 mẫu, bao gồm 25 mẫu thuốc hóa dược không chứa dược chất và 15 mẫu thuốc từ dược liệu bị pha trộn tân dược” - bà Vân lưu ý.

Với vai trò kiểm tra và quản lý thị trường, ông Nguyễn Quang Huy - Phó Chi Cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường thành phố Hồ Chí Minh thông tin, chỉ tính riêng trong năm 2024 và 5 tháng đầu năm 2025, Chi cục Quản lý thị trường thành phố phát hiện, xử lý nhiều vụ việc liên quan đến nhóm hàng dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, dược liệu và vị thuốc y học cổ truyền. Trong đó, kiểm tra, xử lý 178 vụ vi phạm liên quan đến thuốc tân dược. Lực lượng chức năng tạm giữ 262.158 đơn vị sản phẩm thuốc tân dược các loại với tổng trị giá hơn 15,4 tỷ đồng, đã xử phạt với số tiền hơn 2,2 tỷ đồng. Đồng thời, lực lượng chức năng chuyển cơ quan điều tra 4 vụ có dấu hiệu tội phạm.

Tại thành phố Hà Nội chỉ trong ít ngày, cơ quan chức năng Hà Nội đã phát hiện nhiều nhà thuốc lớn có hành vi kinh doanh thuốc giả với hàm lượng thành phần chính chỉ đạt từ 6,3% đến 17,2% so với thông tin được ghi trên nhãn mác. Vụ việc điển hình vào ngày 16/5, Công an Hà Nội đã triệt xóa ổ nhóm sản xuất, buôn bán 100 tấn thuốc tân dược giả và thực phẩm chức năng giả lớn nhất từ trước tới nay được đóng trong vỏ, nhãn y hệt thuốc thật gây rúng động dư luận.

Các đối tượng khai nhận đã sản xuất, buôn bán hàng giả từ năm 2020 đến nay và bán trên tất cả các hiệu thuốc và nhiều bệnh viện trên toàn quốc. Công an Hà Nội đã khám xét khẩn cấp 20 điểm liên quan đến ổ nhóm này là nơi sản xuất, gia công, cất giấu, tiêu thụ hàng hóa ở 20 tỉnh thành trên toàn quốc.

Sự tinh vi của các đối tượng này được đánh giá ngày càng tăng, từ việc làm giả tem nhãn, mã QR đến đóng gói bao bì giống hệt hàng thật khiến người tiêu dùng không thể phân biệt bằng mắt thường khiến việc phát hiện và xử lý gặp rất nhiều khó khăn.

Nhiều người bệnh không dám mua thuốc trước nạn thuốc giả tràn lan

Tình trạng thuốc giả, thuốc kém chất lượng đang diễn biến phức tạp và gây tâm lý hoang mang trong cộng đồng người bệnh. Nhiều người dù ốm đau vẫn do dự, không dám mua thuốc sử dụng vì lo sợ mua nhầm thuốc giả, gây nguy hại sức khỏe.

“Tôi cứ nghĩ mua ở nhà thuốc lớn là yên tâm, ai ngờ nguy hiểm lại đến từ chỗ tin tưởng nhất”, chị Nguyễn Thùy Dương (32 tuổi, trú tại Hà Đông, Hà Nội) hoang mang trước thông tin nhà thuốc An An (số 153 tổ dân phố 14, phường Kiến Hưng, Hà Đông) bán loại Theophylline 200mg không nhãn phụ tiếng Việt, không rõ nguồn gốc. Kết quả kiểm nghiệm cho thấy, loại thuốc này hàm lượng chỉ đạt 6,3% so với ghi trên bao bì.

Rơi vào hoàn cảnh tương tự, anh Nguyễn Văn Dũng (34 tuổi, Đống Đa, Hà Nội) hoang mang khi hiệu thuốc Đức Anh (số 8 đường Huỳnh Thúc Kháng) gần nhà vừa bị phát hiện kinh doanh thuốc không rõ nguồn gốc. Cách đây một tuần, toàn bộ 7 mẫu thuốc được Trung tâm Kiểm nghiệm thuốc Hà Nội lấy tại cửa hàng đều không rõ nguồn gốc, chất lượng. Trong đó, đa phần các loại thuốc điều trị tiểu đường, tim mạch, cúm, trào ngược dạ dày không có giấy phép lưu hành hay chứng từ nhập khẩu.

Anh Dũng chia sẻ thêm: "Mẹ tôi bị tiểu đường gần 5 năm nay, hầu hết các loại thuốc được bác sĩ kê đơn tôi đều tin tưởng mua ở hiệu thuốc này. Khi nghe được thông tin trên, tôi lo lắng đến mất ăn mất ngủ, không biết trong số những thuốc kém chất lượng kia có loại nào tôi từng mua cho mẹ dùng hay không?".

Không chỉ vậy, thông tin tràn lan các loại thuốc giả, cửa hàng, công ty sản xuất dược kém chất lượng bị phanh phui khiến gia đình anh Dũng càng thêm mất niềm tin. Thậm chí mấy ngày nay thời tiết thay đổi, anh Dũng bị cảm cúm, mệt mỏi nhưng không dám mua thuốc uống, vì sợ mua phải thuốc giả. 

Quan ngại về tình trạng thuốc giả tràn lan trên thị trường, TS.DS Nguyễn Quốc Bình - Phó Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy cho hay, có nhiều nguy hại nhưng lớn nhất là khi dùng thuốc giả, thuốc kém chất lượng là bỏ phí mất “thời gian vàng” để điều trị bệnh. Dùng thuốc giả có nguy cơ đưa thêm chất lạ, chất độc hại vào cơ thể, làm tăng tương tác thuốc, làm cho các cơ quan thải độc của cơ thể (gan, thận…) phải tăng “công suất” và tăng chi phí điều trị.

Ông Bình nhận định: “Thuốc giả, kém chất lượng hoặc kháng sinh bị đề kháng chắc chắn không thể có tính hiệu quả. Tính mạng người bệnh sốc nhiễm khuẩn gần như không được bảo đảm. Yếu tố quan trọng để điều trị thành công cho người bệnh là thuốc có hiệu lực, được sử dụng kịp thời và phát huy hiệu quả. Tức là thuốc phải được sử dụng trong giai đoạn “thời gian vàng”.

Theo ông Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), nguyên nhân tràn lan việc buôn bán thuốc giả, kém chất lượng đến từ nhiều phía. Trong đó, các chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe, các nhà thuốc buông lỏng kiểm soát đầu vào, mua hàng không hóa đơn chứng từ. Còn thói quen của người dân thì vẫn mua theo truyền miệng hoặc qua mạng, thay vì đến cơ sở y tế.

Chính phủ, ngành Y tế ban hành nghị định 117 để xử phạt các hành vi buôn bán, sản xuất hàng thuốc giá nhưng cũng chỉ là phạt hành chính vài triệu đồng cho mỗi lần vi phạm, trong khi một hộp thuốc giả có thể gây tổn hại sức khỏe cả đời.

Để giải quyết được tình trạng này, Bộ Y tế nhiều lần đề nghị UBND các tỉnh thành đầu tư cho hệ thống kiểm nghiệm địa phương, từ trang thiết bị đến đào tạo nhân lực, nhằm phát hiện sớm và ngăn chặn từ gốc.

Hiện Bộ Y tế xây dựng kế hoạch tổng thể chống thuốc giả, bao gồm: Rà soát, siết chặt quy định pháp luật, nâng mức xử phạt hành vi buôn bán thuốc giả; kết nối cơ sở dữ liệu thuốc có giấy phép lưu hành, truy xuất nguồn gốc bằng công nghệ mã QR; tăng cường kiểm tra, giám sát định kỳ và đột xuất tại nhà thuốc, đặc biệt trên kênh thương mại điện tử.

Bộ Y tế phối hợp liên ngành với Bộ Công Thương, Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch, lực lượng quản lý thị trường để xử lý thuốc bán online trái phép; đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức người dân trong việc mua thuốc đúng nơi, đúng nguồn gốc.