Tài nguyên đất là yếu tố sống còn đối với sản xuất nông nghiệp và sinh kế của người dân nông thôn. Tuy nhiên, ở nhiều vùng trên cả nước, tình trạng thoái hóa đất, xói mòn, nhiễm phèn, nhiễm mặn và sử dụng đất không hợp lý vẫn đang tiếp diễn, gây tổn thất nghiêm trọng đến năng suất cây trồng và khả năng phục hồi hệ sinh thái. Việc quản lý đất đai hiệu quả và khoa học vì thế cần đến sự hỗ trợ từ công nghệ số, đặc biệt là trong khâu thu thập, phân tích và trực quan hóa dữ liệu đất, từ đó làm cơ sở cho quy hoạch, theo dõi và ra quyết định một cách chính xác và minh bạch.

Một trong những bước tiến quan trọng hiện nay là việc ứng dụng công nghệ viễn thám, hệ thống định vị toàn cầu (GPS) và hệ thống thông tin địa lý (GIS) để số hóa dữ liệu đất đai. Thay vì dựa trên ghi chép thủ công, các thông tin về loại đất, độ sâu tầng canh tác, hàm lượng dinh dưỡng, độ chua – kiềm, khả năng giữ nước và các đặc điểm sinh thái khác được thu thập thông qua vệ tinh, flycam hoặc các thiết bị cảm biến đặt tại hiện trường. Những dữ liệu này sau đó được xử lý, phân tích và thể hiện dưới dạng bản đồ số, giúp mô tả chính xác tình trạng đất đai tại từng vùng sản xuất.

Việc lập bản đồ đất chi tiết không chỉ giúp xác định vùng đất phù hợp cho từng loại cây trồng, mà còn hỗ trợ dự báo nguy cơ thoái hóa, xâm nhập mặn hay ngập úng cục bộ. Thông qua các mô hình không gian và thuật toán học máy, người quản lý có thể đánh giá sự thay đổi chất lượng đất theo thời gian, xác định nguyên nhân suy giảm và đề xuất các giải pháp phục hồi như luân canh hợp lý, bón vôi cải tạo đất phèn hoặc sử dụng giống cây chịu hạn. Việc tiếp cận các thông tin bản đồ trực tuyến còn giúp nông dân chủ động lựa chọn thời điểm canh tác, giảm chi phí và nâng cao năng suất mà không cần dựa quá nhiều vào kinh nghiệm truyền thống.

Bên cạnh bản đồ đất, việc xây dựng hệ thống bản đồ canh tác số hóa theo từng mùa vụ cũng đang được triển khai tại nhiều địa phương. Dữ liệu từ drone, vệ tinh và các trạm khí tượng được tích hợp để lập bản đồ sinh trưởng cây trồng, theo dõi sự phát triển và dự báo năng suất theo từng khu vực. Việc này giúp cơ quan chức năng và doanh nghiệp thu mua chủ động lên kế hoạch sản xuất, dự trữ, chế biến, đồng thời có thể phân tích hiệu quả sử dụng đất theo từng tiểu vùng sinh thái.

Đáng chú ý, việc ứng dụng công nghệ số không chỉ giới hạn ở cấp chính quyền, mà còn được đưa về tận tay người dân thông qua các ứng dụng điện thoại hoặc nền tảng quản lý trang trại số. Thông qua các ứng dụng này, người dân có thể truy cập thông tin đất đai, thời tiết, khuyến cáo kỹ thuật theo từng vùng đất cụ thể, đồng thời ghi chép nhật ký canh tác để hình thành cơ sở dữ liệu phục vụ truy xuất nguồn gốc. Sự liên kết giữa dữ liệu cá nhân và dữ liệu hệ thống còn mở ra cơ hội cá nhân hóa quy trình sản xuất, tối ưu hóa tài nguyên và giảm thiểu rủi ro môi trường.

Tuy nhiên, quá trình số hóa dữ liệu đất đai và bản đồ nông nghiệp vẫn đang đối mặt với một số rào cản. Thiếu đồng bộ trong hệ thống dữ liệu giữa các ngành, thiếu hạ tầng số tại vùng sâu vùng xa, cũng như thiếu đội ngũ chuyên môn để xử lý và phân tích dữ liệu vẫn là những trở ngại lớn. Ngoài ra, vấn đề quyền truy cập và chia sẻ dữ liệu, cũng như bảo vệ thông tin cá nhân trong môi trường số hóa cần được quan tâm đúng mức để tránh những hệ lụy pháp lý không mong muốn.

Để thúc đẩy ứng dụng công nghệ số trong quản lý tài nguyên đất một cách hiệu quả, cần có sự tham gia của cả hệ thống chính trị và cộng đồng. Nhà nước cần xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai mở, thống nhất, được cập nhật định kỳ và dễ truy cập cho các tổ chức, cá nhân có nhu cầu. Cần có chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp, viện nghiên cứu và trường đại học tham gia phát triển các nền tảng số hóa nông nghiệp thân thiện với người dùng, giá thành hợp lý và dễ mở rộng. Cùng với đó là việc tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn cho cán bộ kỹ thuật tại cơ sở và người dân để nâng cao năng lực tiếp cận công nghệ.

Số hóa đất đai và bản đồ hóa nông nghiệp không chỉ là công cụ quản lý hiệu quả, mà còn là nền tảng quan trọng trong việc bảo vệ tài nguyên đất – một nguồn lực ngày càng quý giá – đồng thời thúc đẩy quá trình sản xuất nông nghiệp thông minh, giảm thiểu lãng phí và hướng đến phát triển bền vững trong dài hạn.