Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), việc thiết lập và cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói là yêu cầu bắt buộc từ phía các thị trường nhập khẩu nhằm đảm bảo tiêu chuẩn về kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Tuy nhiên, trên thực tế, công tác quản lý mã số này tại Việt Nam vẫn còn nhiều lỗ hổng.

Tính đến nay, cả nước đã có 8.086 mã số vùng trồng và 1.597 mã số cơ sở đóng gói được cấp cho các loại trái cây tươi phục vụ xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Australia, New Zealand, Hàn Quốc… Song, Việt Nam vẫn thường xuyên nhận được cảnh báo vi phạm từ phía các đối tác liên quan đến dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, sai phạm về kiểm dịch hoặc thiếu minh bạch trong truy xuất nguồn gốc.

Đáng chú ý, tại một số địa phương đã xuất hiện tình trạng sử dụng sai mã số, tranh chấp quyền sở hữu mã số vùng trồng. Những vi phạm này không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn ảnh hưởng lớn đến uy tín của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Nguyên nhân chủ yếu được xác định là do hệ thống pháp lý hiện hành chưa có các quy định cụ thể hướng dẫn việc cấp và quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói. Vai trò, trách nhiệm của các cơ quan quản lý Nhà nước ở các cấp cũng chưa được phân định rõ ràng. Việc thiếu giám sát định kỳ tại địa phương càng làm gia tăng nguy cơ vi phạm.

Trước thực trạng trên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã khẩn trương xây dựng Dự thảo Thông tư hướng dẫn quản lý mã số vùng trồng và mã số cơ sở đóng gói nhằm cụ thể hóa các tiêu chuẩn, quy trình quản lý và giám sát. Dự thảo này đã được công bố tại Hội nghị phát triển ngành hàng sầu riêng bền vững tổ chức ngày 24/5 tại tỉnh Đắk Lắk.

Theo ông Huỳnh Tấn Đạt, Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, dự thảo Thông tư sẽ đặt ra các yêu cầu kỹ thuật nghiêm ngặt với vùng trồng và cơ sở đóng gói. Cụ thể, vùng trồng muốn được cấp mã phải đảm bảo sản xuất tập trung một loại cây trồng, áp dụng quy trình thực hành nông nghiệp tốt (GAP hoặc tương đương), tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và đảm bảo vệ sinh đồng ruộng.

Đối với cơ sở đóng gói, các yêu cầu bao gồm: phải có quy trình sơ chế một chiều, có hệ thống phòng chống tái nhiễm, đầy đủ hồ sơ truy xuất nguồn gốc sản phẩm, kiểm soát chặt chẽ hóa chất sử dụng.

Dự thảo Thông tư cũng đưa ra ba phương án phân cấp cơ quan có thẩm quyền cấp mã số: cấp tỉnh, cấp huyện hoặc linh hoạt theo điều kiện của từng địa phương. Dữ liệu về mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói sẽ được tích hợp vào hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia, phục vụ cho việc giám sát, kiểm tra và đàm phán thương mại với các nước nhập khẩu.

Việc giám sát mã số sẽ được thực hiện định kỳ hàng năm. Các cơ quan tại địa phương có quyền tạm dừng hoặc thu hồi mã số trong trường hợp phát hiện vi phạm hoặc nhận được cảnh báo từ nước nhập khẩu. Dự thảo cũng mở rộng áp dụng mã số đối với thị trường nội địa nhằm từng bước hoàn thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc và đảm bảo đồng bộ về chất lượng nông sản.

Chia sẻ tại hội nghị, ông Võ Quan Huy – Giám đốc Công ty TNHH Huy Long An cho rằng, việc quản lý chặt chẽ mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói là điều kiện tiên quyết để duy trì chất lượng và uy tín của nông sản Việt Nam. Ông dẫn chứng, hiện Việt Nam có khoảng 1.396 mã vùng trồng sầu riêng đủ điều kiện xuất khẩu sang Trung Quốc, trong khi diện tích trồng loại trái cây này đã lên đến khoảng 180.000ha. Tỷ lệ vùng trồng được cấp mã số vẫn còn thấp, chưa đáp ứng nhu cầu xuất khẩu ngày càng tăng.

“Việc tăng cường kiểm soát và nâng cao trách nhiệm của các chủ sở hữu mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói là rất cần thiết để đảm bảo tính minh bạch, khả năng truy xuất nguồn gốc và giữ vững vị thế của nông sản Việt trên thị trường quốc tế,” ông Huy nhấn mạnh.

Theo đánh giá của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong bối cảnh các thị trường nhập khẩu liên tục nâng cao tiêu chuẩn, việc Việt Nam ban hành các quy định chặt chẽ về quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói là yêu cầu bắt buộc để duy trì và phát triển hoạt động xuất khẩu nông sản một cách bền vững.

Dự thảo Thông tư đang được lấy ý kiến rộng rãi từ các địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp và chuyên gia trước khi ban hành chính thức. Khi được triển khai, Thông tư kỳ vọng sẽ góp phần cải thiện chất lượng nông sản Việt, giảm thiểu các rủi ro trong xuất khẩu, đồng thời tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho việc kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc một cách toàn diện.