Bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng – Trung tâm Oxy cao áp Việt - Nga (Bộ Quốc phòng) cho biết, vi nhựa là các mảnh nhựa nhỏ có kích thước nhỏ hơn 5mm, trong đó hạt nano có khả năng thẩm thấu sinh học rất cao. Vi nhựa hiện diện ở khắp nơi từ đỉnh Everest đến đáy đại dương, trong không khí, nước uống và thậm chí cả mô người.

Việc chúng ta ăn, uống, hít thở và sử dụng các sản phẩm tiêu dùng trong môi trường hiện đại đồng nghĩa với việc liên tục phơi nhiễm vi nhựa có thể lên tới hàng trăm nghìn hạt mỗi năm. Một trong những dụng cụ con người sử dụng hằng ngày có thể khiến cơ thể “nuốt” vi nhựa là bàn chải đánh răng và chỉ nha khoa.

Theo bác sĩ Huy Hoàng, vi nhựa trong bàn chải đánh răng chủ yếu đến từ phần lông bàn chải, thường được làm từ nylon hoặc PET (Polyethylene Terephthalate), trong khi tay cầm làm từ PP (Polypropylene). Quá trình sử dụng tạo ma sát khiến lông mòn, phát sinh từ 30–120 hạt vi nhựa/chiếc. Ước tính, một người có thể nuốt vào khoảng 49.000 hạt/năm chỉ từ việc đánh răng.

Tương tự, chỉ nha khoa cũng được xác định là “thủ phạm” khiến cơ thể hấp thụ vi nhựa. Loại chỉ này thường được làm từ nylon hoặc PTFE (Teflon) – loại nhựa chứa PFAS, khi kéo qua các kẽ răng chặt có thể bị xơ, đứt, tạo ra các mảnh nhỏ trong miệng.

Bác sĩ Huy Hoàng cảnh báo PFAS là “hóa chất vĩnh cửu” – có khả năng tích lũy lâu dài trong cơ thể, gây ung thư, rối loạn miễn dịch và nội tiết. Năm 2018, các nhà khoa học phát hiện vi nhựa trong mẫu phân người; đến năm 2022, chúng xuất hiện trong máu người dấy lên mối lo ngại nghiêm trọng trong giới y khoa.

Bác sĩ Huy Hoàng cho biết thêm, vi nhựa có thành phần chính là polyme, nhưng thường chứa hàng trăm phụ gia như BPA, phthalates, chất tạo màu, chất chống cháy… Nhiều hóa chất trong đó đã được xác định hoặc nghi ngờ là chất rối loạn nội tiết, độc thần kinh hoặc gây ung thư. Ngoài ra, bề mặt vi nhựa còn hấp phụ các chất độc môi trường như kim loại nặng (chì, thủy ngân), polychlorinated biphenyls – một nhóm hợp chất clo hóa tổng hợp rất độc hại.

Nhiều nghiên cứu cho thấy vi nhựa có thể gây viêm và stress oxy hóa, làm tổn thương tế bào ruột, gan, phổi. Rối loạn hệ vi sinh vật đường ruột, ảnh hưởng tiêu hóa và miễn dịch. Ảnh hưởng sinh sản, làm giảm chất lượng tinh trùng, rối loạn hormone nữ.

Đáng chú ý, theo bác sĩ Huy Hoàng, các nghiên cứu gần đây cũng chỉ ra mối liên hệ giữa vi nhựa và nguy cơ ung thư, đặc biệt là ruột già, gan, phổi do vi nhựa xâm nhập qua đường ăn uống và hô hấp. Năm 2022 vi nhựa được phát hiện trong máu của 77% người tham gia nghiên cứu tại Hà Lan. Năm 2023 vi nhựa xuất hiện trong mô phổi sống qua các ca phẫu thuật. Năm 2024 một nghiên cứu cho thấy vi nhựa hiện diện trong mạch vành của người tử vong do nhồi máu cơ tim đặt ra yêu cầu khẩn cấp về việc đánh giá tác động của vi nhựa đối với bệnh tim mạch.

Theo các chuyên gia, để giảm lượng vi nhựa nạp vào cơ thể, cần hạn chế sử dụng đồ nhựa dùng một lần. Tránh đựng đồ ăn nóng trong hộp xốp, nhựa, không tái sử dụng chai nhựa nhiều lần. Tránh các sản phẩm chăm sóc cá nhân có chứa microbeads (hạt nhựa có kích thước siêu nhỏ dưới 1mm), như sữa rửa mặt, kem đánh răng. Ưu tiên bàn chải tre, chỉ nha khoa không chứa PTFE/PFAS.

Thông tin thêm về hạt vi nhựa có mặt ở khắp nơi, PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên giảng viên Viện Công nghệ Sinh học và Công nghệ Thực phẩm - Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội cho hay, vi nhựa có thể được tìm thấy trong nhiều loại sản phẩm bao gồm một số thực phẩm (đồ ăn, thức uống), mỹ phẩm, sản phẩm chăm sóc cá nhân, quần áo, thảm và các sản phẩm công nghiệp…

Hạt vi nhựa cũng được tạo ra thông qua quá trình phân hủy các sản phẩm nhựa như lọ đựng nước, túi nilon… Các mảng nhựa lớn này khi được phân hủy sẽ phân tán vào trong nước. Hạt vi nhựa có hại cho môi trường và động vật hoang dã vì chúng tích tụ trong đại dương và các hệ sinh thái khác.

Theo PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, hạt vi nhựa xâm nhập vào thực phẩm và đồ uống của chúng ta qua việc sử dụng vật liệu đóng gói bằng nhựa để bọc thực phẩm, điều này có thể khiến các hạt nhựa nhỏ lọt vào bên trong bao bì. Tuy nhiên, nguồn vi nhựa vào cơ thể con người nhiều nhất phải kể tới là sự xâm nhập vào chuỗi thức ăn thông qua sự ô nhiễm nguồn nước do ô nhiễm nhựa.

PGS Thịnh cũng cho rằng, các mảnh nhựa lớn khi phân hủy sẽ phân tách các hạt vi nhựa vào nước bám vào rong rêu, tảo biển, phù du... Khi các loại cá, thủy hải sản ăn thức ăn này sẽ bị nhiễm hạt vi nhựa. Con người ăn những sản phẩm thủy sản này sẽ bị nhiễm tích tụ trong cơ thể. Nhựa có mặt ở khắp mọi nơi nên con người thường xuyên dung nạp vi nhựa vào người mà không hề hay biết.

Do đó nên sử dụng các sản phẩm thay thế cho các sản phẩm nhựa bất cứ khi nào có thể. Đặc biệt là xung quanh nhà bếp, nơi nhựa tiếp xúc với thức ăn hoặc đồ uống nóng. Chọn dụng cụ nhà bếp làm từ vật liệu tự nhiên có thể giúp giảm nguy cơ ô nhiễm vi nhựa.

Bên cạnh đó, PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh cho biết nên phân loại rác để tái chế các sản phẩm nhựa đúng cách có thể giúp giảm lượng rác thải nhựa thải ra môi trường, nơi nó có thể phân hủy thành các hạt vi nhựa. Hãy hạn chế xả rác thải ngựa như túi nilon, lon nước ngọt, bao bì. Hãy ưu tiên sử dụng quần áo sợi tự nhiên thay cho quần áo sợi tổng hợp.

Được biết hiện nay Việt Nam sẽ hạn chế tối đa sản phẩm nhựa bằng cách xây dựng lộ trình hạn chế sản xuất, nhập khẩu sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa. Lộ trình này được quy định tại Điều 64 Nghị định 08/2022/NĐ-CP. Theo đó, từ ngày 1/1/2026 sẽ không sản xuất và nhập khẩu túi nilon khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm và độ dày một lớp màng nhỏ hơn 50µm, trừ trường hợp sản xuất để xuất khẩu hoặc sản xuất, nhập khẩu để đóng gói sản phẩm, hàng hóa bán ra thị trường. Tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học phải thực hiện trách nhiệm tái chế, xử lý theo quy định tại Nghị định này.

Giảm dần việc sản xuất và nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa. Sau ngày 31/12/2030, dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần (trừ sản phẩm được chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam), bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (gồm túi ni lông khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói, chứa đựng thực phẩm) và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa, trừ trường hợp sản xuất để xuất khẩu và trường hợp sản xuất, nhập khẩu bao bì nhựa khó phân hủy sinh học để đóng gói sản phẩm, hàng hóa bán ra thị trường.