“Xanh hóa” - từ yêu cầu thị trường đến điều kiện tồn tại

Ngành dệt may hiện đóng góp khoảng 12% - 16% vào tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước và tạo việc làm cho khoảng 3 triệu lao động. Nhưng tăng trưởng xuất khẩu thôi là chưa đủ. Trước hàng loạt quy định pháp lý và xu hướng tiêu dùng mới, việc "xanh hóa" sản xuất đang trở thành điều kiện bắt buộc nếu muốn trụ vững trên thị trường quốc tế.

Các thị trường lớn như Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Hàn Quốc… đang luật hóa yêu cầu về phát thải, truy xuất nguồn gốc, chứng chỉ môi trường. Sản phẩm dệt may phải có tuổi thọ dài hơn, dễ tái chế, giảm tiêu thụ tài nguyên, giảm sử dụng hóa chất độc hại. Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU cũng sẽ buộc các nhà xuất khẩu chứng minh mức phát thải carbon trong sản phẩm.

Ông Trương Văn Cẩm - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt May Việt Nam (VITAS) nhấn mạnh: “Nếu không chuyển đổi kịp thời, ngành dệt may có thể đánh mất cơ hội tiếp cận các thị trường cao cấp. Việc xanh hóa là vấn đề sống còn, không còn đơn thuần là một xu hướng”.

Thực tế cho thấy, chỉ khoảng 1% sản phẩm dệt may hiện nay được sản xuất theo mô hình tuần hoàn, trong khi nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, nếu vòng đời sản phẩm kéo dài thêm 9 tháng, lượng khí thải carbon, nước và chất thải có thể giảm 20% - 30%.

Tuy nhiên, việc xanh hóa đòi hỏi nguồn lực tài chính không nhỏ. Bà Võ Thị Kim Thoa - Phó Giám đốc Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Phúc Hảo chia sẻ: “Xây dựng nhà máy xanh đòi hỏi đầu tư rất lớn. Nhiều khi để duy trì sản xuất, doanh nghiệp phải giảm giá, thậm chí chấp nhận lỗ”.

Trong khi đó, bà Huỳnh Đỗ Uyên - Giám đốc Công ty TNHH Hiếu Hảo cho biết, chi phí đầu tư hệ thống nước tuần hoàn và công nghệ thân thiện môi trường là một thách thức không nhỏ. Do đó, việc tiếp cận các chính sách hỗ trợ tài chính trở thành nhu cầu cấp bách với doanh nghiệp dệt may hiện nay.

Tuy vậy, vẫn có những doanh nghiệp đi đầu với chiến lược bài bản. Tổng công ty May 10 đã thay thế 90% lò đốt than bằng lò đốt viên nén biomass, đặt mục tiêu giảm phát thải 20.000 tấn carbon trong năm 2025. Đơn vị này cũng đang tăng tỷ trọng sợi tái chế trong sản phẩm lên 30 -50% và triển khai phủ kín điện mặt trời áp mái.

Tương tự, Tổng công ty May Bắc Giang đã đầu tư hệ thống điện mặt trời, đáp ứng 40% nhu cầu điện trong cao điểm, đồng thời đạt nhiều chứng chỉ về tái chế, lông vũ có trách nhiệm, truy xuất nguồn gốc và trách nhiệm xã hội.

Số hóa - chìa khóa nâng tầm chuỗi giá trị

Nếu xanh hóa là điều kiện để tồn tại, thì số hóa chính là yếu tố then chốt để nâng tầm giá trị gia tăng và cải thiện năng suất trong một ngành vốn thâm dụng lao động như dệt may. Xu hướng đơn hàng nhỏ, thời gian giao nhanh buộc doanh nghiệp phải linh hoạt, tự động hóa và minh bạch hơn trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

Điển hình là Công ty CP Sợi Phú Bài, công ty đã đầu tư 600 tỷ đồng xây dựng nhà máy quy mô 30.000 cọc sợi, ứng dụng dây chuyền tự động từ Thụy Sĩ. Với trung tâm điều khiển số hóa, nhà máy chỉ cần 130 công nhân (trung bình 35 công nhân/10.000 cọc sợi), giảm 84% lao động so với nhà máy thông thường, sử dụng một nửa diện tích đất và tiết kiệm chi phí lao động tương đương 120% chi phí khấu hao tăng thêm.

Công ty CP Dệt may Huế cũng đang chuyển đổi số toàn diện trong ba lĩnh vực: sản xuất sợi, mảng may và quản lý tài chính - nhân sự. Hệ thống chia sẻ dữ liệu theo chuỗi từ kế hoạch đơn hàng đến xuất kho được triển khai qua web platform. Hệ thống quản lý nhiệt ẩm và chất lượng được tự động hóa từ năm 2018.

Đặc biệt, Dệt may Huế tiên phong sử dụng phần mềm thiết kế mẫu 3D Brozwear Vstitcher, rút ngắn thời gian thiết kế từ 10 ngày xuống còn 1 - 2 ngày. Với mảng tài chính - nhân sự, doanh nghiệp tự phát triển phần mềm Huegatex và triển khai hệ thống ERP Bravo để quản lý toàn bộ quy trình sản xuất, chi phí và nguyên liệu.

Theo ông Phạm Văn Việt - Phó Chủ tịch Hội Dệt may Thêu đan TP.HCM, việc thay đổi tư duy sản xuất theo hướng xanh, số là điều bắt buộc. Doanh nghiệp cần tiếp cận các tiêu chuẩn quốc tế, không chỉ để giữ chân khách hàng mà còn để nâng cấp vị trí trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Về chính sách, VITAS đã kiến nghị Chính phủ ban hành các chính sách tín dụng ưu đãi cho nhà máy xanh, công nghệ thông minh; đồng thời đơn giản hóa thủ tục cho các khu công nghiệp dệt nhuộm - yếu tố then chốt để phát triển chuỗi cung ứng nội địa.

Về dài hạn, ông Trương Văn Cẩm khuyến nghị cần một chiến lược tổng thể cho ngành dệt may, từ quy hoạch vùng nguyên liệu, phát triển nhân lực chất lượng cao đến xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu quốc gia. Chuyển đổi kép xanh hóa và số hóa không còn là lựa chọn, mà là con đường duy nhất để ngành dệt may Việt Nam trụ vững và bứt phá trong chuỗi giá trị toàn cầu.