Ngày 3/6/2025, tờ Politico đăng tải bài viết chung của ba chuyên gia giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực chính sách môi trường và sức khỏe cộng đồng châu Âu: bà Margot Wallström - cựu Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu, cựu Ngoại trưởng Thụy Điển; bà Jytte Guteland - Nghị sĩ Quốc hội Thụy Điển, cựu Trưởng đoàn đàm phán Luật khí hậu EU tại Nghị viện châu Âu và ông Mats Engström - cựu Thứ trưởng Bộ Môi trường Thụy Điển.

Theo nhóm tác giả, ngành công nghiệp hóa chất đóng vai trò quan trọng đối với kinh tế châu Âu, tạo việc làm cho hàng triệu người trên khắp khối. Tuy nhiên, vẫn còn quá nhiều hóa chất độc hại được phép lưu hành trên thị trường, đe dọa đến sức khỏe con người và hệ sinh thái. Một ví dụ điển hình là nhóm hóa chất PFAS hay còn gọi là “hóa chất vĩnh cửu” đã gây ô nhiễm hàng nghìn khu vực và thậm chí được phát hiện trong máu của chúng ta.

Các ý kiến lo ngại khi sau 18 năm thực thi, đạo luật chủ chốt về hóa chất của EU - REACH (Đăng ký, Đánh giá, Cấp phép và Hạn chế hóa chất) đang đứng trước nguy cơ bị suy yếu. Ủy ban châu Âu cam kết “đơn giản hóa” REACH, nhưng bản đề xuất trình các chuyên gia của các nước thành viên lại có dấu hiệu nghiêng về “nới lỏng quy định” và giảm tham vọng. Nếu được thông qua, mục tiêu loại bỏ dần các chất cực kỳ đáng quan ngại sẽ bị xóa nhòa.

Lý do chính đằng sau kế hoạch sửa đổi này là chiến dịch vận động hành lang mạnh mẽ với lập luận rằng cần bảo vệ “năng lực cạnh tranh” của châu Âu. Tuy nhiên, cách tiếp cận này vừa hẹp vừa ngắn hạn. Dù mục tiêu đơn giản hóa có thể là tích cực, nhưng làm suy yếu khung pháp lý quan trọng như REACH sẽ gây tổn hại đến con người, môi trường, nền kinh tế và cả niềm tin của người dân vào EU.

"Chúng tôi những người từng trực tiếp tham gia đề xuất và đàm phán luật REACH vào đầu những năm 2000, cũng như xây dựng Luật khí hậu của EU đều từng chứng kiến sức ép khổng lồ từ ngành công nghiệp nhằm làm chậm hoặc làm suy yếu quy định. Chiến dịch vận động hành lang phản đối REACH khi đó được đánh giá là lớn nhất trong lịch sử châu Âu", các chuyên gia cho biết.

Theo Đăng ký minh bạch EU, vận động hành lang từ các tập đoàn về REACH và PFAS trong vài năm gần đây rất mạnh mẽ. Tuy nhiên, không có bằng chứng nào cho thấy chính quy định là nguyên nhân chính gây khó khăn cho ngành hóa chất. Trái lại, việc thay thế các chất độc hại nhất sẽ tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường toàn cầu trong tương lai. Điều này cũng có lợi cho nhiều ngành khác như dệt may, nội thất, tái chế vốn đang kêu gọi EU tăng cường, thay vì nới lỏng REACH.

Đáng lo hơn, những thay đổi mà Ủy ban châu Âu đang hướng tới sẽ gây hại. Chẳng hạn, cơ chế cấp phép cho các chất cực kỳ đáng quan ngại sẽ bị thu hẹp ví dụ loại trừ các chất có phạm vi sử dụng rộng khiến những hóa chất nguy hiểm tiếp tục tồn tại trên thị trường và làm gia tăng rủi ro.

Ủy ban châu Âu cũng đang đi ngược lại Chiến lược Hóa chất vì Phát triển bền vững năm 2020, đặc biệt thể hiện qua việc lùi bước trong lộ trình loại bỏ nhanh các chất đã được xác định là độc thần kinh, gây rối loạn nội tiết hoặc tồn lưu dai dẳng trong môi trường như PFAS.

Cách tiếp cận mới này thực chất sẽ làm giảm động lực thay thế các hóa chất độc hại. Kinh nghiệm cho thấy các giải pháp tự nguyện không mang lại hiệu quả. Gánh nặng điều tiết sẽ bị đẩy xuống các cơ quan quốc gia, làm tăng nguy cơ phân mảnh thị trường chung EU.

Lấy PFAS làm ví dụ - đây là nhóm chất có thể gây rối loạn nội tiết, thậm chí là ung thư. Các hóa chất nguy hiểm khác như polychlorinated alkanes cũng hiện diện. Những con số này đáng báo động, nhất là khi còn nhiều lỗ hổng trong nghiên cứu về tác động lâu dài. Tệ hơn, người dân gần như không thể tự bảo vệ mình khỏi những chất này vì chúng xuất hiện ở khắp nơi từ nước uống đến thực phẩm. Chính vì vậy, chúng ta cần có luật và tiêu chuẩn bảo vệ.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã nhiều lần khẳng định cam kết theo đuổi mô hình “Một sức khỏe” kết nối sức khỏe con người, động vật, thực vật và môi trường. Tuy nhiên, châu Âu cũng cần một chính sách hóa chất đầy tham vọng, dựa trên nguyên tắc phòng ngừa. Việc xem nhẹ luật REACH sẽ khiến cam kết “bám trụ với Thỏa thuận xanh châu Âu” trở nên vô nghĩa. Ngay chính Ủy ban châu Âu cũng ước tính chi phí khắc phục ô nhiễm PFAS trong toàn khối có thể dao động từ 5 đến 100 tỷ euro mỗi năm. Đó chỉ là một ví dụ về cái giá phải trả khi hành động chậm trễ.

Có thể thấy, muốn duy trì năng lực cạnh tranh và bảo vệ người dân, châu Âu cần một hệ thống quản lý hóa chất mạnh mẽ hơn. Điều kiện tiên quyết là phải thu hẹp khoảng cách thông tin, đẩy nhanh lộ trình loại bỏ hóa chất độc hại và đảm bảo các quy định được thực thi nghiêm túc tại tất cả các quốc gia thành viên. Chỉ bằng cách cải thiện REACH một cách cấp bách và có mục tiêu rõ ràng, EU mới có thể thực hiện cam kết hướng tới một môi trường không độc hại, thực sự bảo vệ con người và thiên nhiên.