Sữa là thực phẩm thiết yếu, cung cấp canxi, protein và nhiều vitamin quan trọng cho mọi lứa tuổi. Tuy nhiên, sản phẩm này lại dễ bị hư hỏng nếu không được bảo quản đúng cách hoặc hết date. Khi quá hạn, sữa trở thành môi trường lý tưởng cho vi khuẩn phát triển, trong đó có những loại gây bệnh nguy hiểm mà mắt thường không thể phát hiện.

Dấu hiệu như chua, vón cục hay đổi màu có thể dễ dàng nhận biết khi sữa bị hỏng nhưng nguy hiểm nhất là khi vi khuẩn đã sinh sôi mà sữa chưa thay đổi mùi vị hay hình thức, dẫn đến sự chủ quan của người tiêu dùng. Các loại vi khuẩn như E. coli, Salmonella hay vi khuẩn ưa lạnh có thể tồn tại trong sữa gây ngộ độc thực phẩm, sốt cao, tiêu chảy, đặc biệt nghiêm trọng với trẻ nhỏ, người cao tuổi và người có hệ miễn dịch yếu.

Mặc dù sữa được thanh trùng, tiệt trùng hay xử lý bằng công nghệ hiện đại để kéo dài thời hạn sử dụng, vi khuẩn vẫn có thể xâm nhập trong quá trình vận chuyển, bảo quản hoặc sau khi mở nắp nếu không được giữ lạnh đúng chuẩn. Để sữa tiếp xúc lâu ngoài không khí hoặc dùng lại sữa đã mở sau nhiều ngày cũng làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn. Mùi chua, vị lạ, đóng cặn hay vón cục là những dấu hiệu cảnh báo sữa đã hỏng và cần được loại bỏ ngay lập tức.

Theo chuyên gia, tác hại của việc tiêu thụ sữa hết hạn không chỉ dừng lại ở những cơn đau bụng hay khó chịu thoáng qua. Nhiều trường hợp nghiêm trọng có thể xảy ra như ngộ độc thực phẩm với triệu chứng nôn mửa, tiêu chảy cấp, mất nước nghiêm trọng, hạ huyết áp. Ở người có hệ miễn dịch yếu, vi khuẩn từ sữa hư có thể xâm nhập vào máu gây nhiễm trùng huyết với các biến chứng nguy hiểm đến tính mạng.

Việc sử dụng sữa quá hạn còn có thể gây tổn thương hệ tiêu hóa kéo dài do làm rối loạn hệ vi sinh đường ruột, suy giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng. Đặc biệt, trẻ sơ sinh, người già và bệnh nhân mãn tính là đối tượng nguy cơ cao nhất, thậm chí có thể tử vong nếu dùng phải sữa hỏng.

Dẫn chứng thực tế tại Mỹ năm 2018, một đợt bùng phát ngộ độc do vi khuẩn Salmonella trong các sản phẩm sữa tiệt trùng quá hạn đã khiến hơn 30 người nhập viện, trong đó có trẻ em dưới 5 tuổi và người già, theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC).

Tại Việt Nam năm 2020, Bệnh viện Nhi Trung ương từng tiếp nhận ca ngộ độc nặng ở bé trai 18 tháng tuổi sau khi uống sữa tiệt trùng đã mở nắp và để ngoài tủ lạnh qua đêm, trẻ bị tiêu chảy cấp và mất nước nghiêm trọng. Tại Hàn Quốc năm 2022, hơn 40 học sinh tiểu học bị ngộ độc sau khi uống sữa phát hiện quá hạn 5 ngày và không được bảo quản lạnh đúng quy định, khiến cơ quan chức năng phải điều chỉnh toàn bộ quy trình cung ứng sữa học đường.

Do vậy, việc hiểu rõ về hạn sử dụng và điều kiện bảo quản sữa là vô cùng quan trọng. Không có quy chuẩn chung nào cho phép sử dụng sữa an toàn vượt quá ngày in trên bao bì. Nhiều sản phẩm ghi “tốt nhất nếu dùng trước” thường phản ánh chất lượng hương vị hơn là độ an toàn, nhưng người dùng không nên chủ quan.

Một số loại sữa tiệt trùng có thể dùng thêm vài ngày nếu bảo quản đúng cách trong tủ lạnh ở nhiệt độ 0–4°C, nhưng sau khi mở hộp, sữa nên được sử dụng hết trong vòng 2–3 ngày. Để sữa ngoài nhiệt độ phòng quá lâu, ngay cả khi chưa hết hạn cũng làm tăng nguy cơ biến chất.

Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) thống kê rằng, người Mỹ lãng phí khoảng 161 tỷ USD thực phẩm mỗi năm, phần lớn do hiểu sai nhãn hạn sử dụng, nhưng việc tiết kiệm bằng cách dùng sữa hết hạn có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe.

Để bảo vệ sức khỏe, người tiêu dùng cần tuân thủ một số nguyên tắc thiết yếu: Luôn kiểm tra hạn sử dụng và điều kiện bảo quản trước khi dùng, bảo quản sữa trong ngăn mát tủ lạnh ở nhiệt độ 0-4°C, không để sữa ngoài nhiệt độ phòng quá 2 tiếng, sử dụng hết trong vòng 2-3 ngày sau khi mở nắp và đậy kín. Trước khi uống, hãy quan sát kỹ, ngửi mùi và loại bỏ ngay nếu có dấu hiệu bất thường. Nếu sau khi uống sữa nghi ngờ có triệu chứng ngộ độc như đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy cần đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt để được xử lý kịp thời.

Tại Việt Nam, việc ghi nhãn hạn sử dụng trên bao bì thực phẩm được quy định tại Nghị định 43/2017/NĐ-CP và Nghị định 111/2021/NĐ-CP về ghi nhãn hàng hóa, cũng như các quy định bổ sung khác. Thực phẩm đóng gói sẵn, trong đó có sữa và thực phẩm chức năng bắt buộc phải ghi rõ ngày sản xuất và hạn sử dụng hoặc thời điểm sử dụng tốt nhất trên bao bì.

Đặc biệt, sữa công thức cho trẻ dưới 36 tháng tuổi được quản lý nghiêm ngặt hơn, bắt buộc phải ngừng tiêu thụ ngay lập tức sau ngày hết hạn vì ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ nhỏ. Các quy định cũng áp dụng tương tự với nước uống đóng chai, đồ uống có cồn và không cồn, đảm bảo người tiêu dùng không sử dụng sản phẩm quá hạn.

Tóm lại, trong khi việc hạn chế lãng phí thực phẩm là cần thiết, người tiêu dùng tuyệt đối không được chủ quan sử dụng sữa quá hạn. Sữa hết hạn không chỉ mất đi chất lượng mà có thể chứa vi khuẩn nguy hiểm, gây ra hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe. Mỗi người hãy thận trọng, luôn ưu tiên an toàn và chỉ dùng sữa khi chắc chắn về hạn sử dụng và điều kiện bảo quản, tránh để sức khỏe bị đe dọa bởi một “ngụm sữa” không đáng có.