Xuất phát từ các video lan truyền trên TikTok và YouTube với hàng triệu lượt xem, trào lưu “nuôi tinh thể” – tức tạo ra các tinh thể lấp lánh phát sáng từ dung dịch hóa học nhanh chóng trở thành hiện tượng trong giới trẻ. Quá trình đơn giản, đẹp mắt: đổ dung dịch, để qua đêm và thu hoạch “viên đá phép thuật” khiến nhiều phụ huynh tưởng rằng đây là hoạt động khoa học lành mạnh.

Nắm bắt xu hướng, hàng trăm gian hàng trên mạng, các shop đồ chơi, thậm chí cả một số siêu thị đã tham gia bán bộ kit “nuôi tinh thể” với giá từ 30.000 đồng đến vài trăm nghìn đồng mỗi bộ. Các sản phẩm này được quảng cáo là an toàn cho trẻ em nhưng thực tế lại thiếu nhãn mác rõ ràng, không hướng dẫn sử dụng chi tiết và phần lớn không có kiểm định chất lượng. Một số sản phẩm chỉ có nhãn phụ bằng tiếng Trung hoặc hoàn toàn không ghi thành phần hóa học.

Chị Nguyễn Thị Thu Hà (quận Bình Thạnh, TP.HCM) kể lại, con trai chị xin mua bộ tinh thể sau khi xem video trên TikTok. Tưởng chỉ là đồ chơi đơn giản, chị đồng ý, nhưng khi con làm rơi dung dịch ra bàn, mùi lạ bốc lên khiến chị phải tìm hiểu. “Tôi hoảng hốt vì toàn hóa chất độc hại. Tôi phải cấm bé chơi ngay, nhưng vẫn lo vì bạn bè của con nhiều đứa cũng đang chơi", chị nói.

Không chỉ là mùi khó chịu, một số trẻ có biểu hiện kích ứng rõ rệt. Anh Trần Khải Long (Bình Dương) cho biết con gái anh bị nổi mẩn đỏ sau khi chơi tinh thể “phát sáng” do bạn tặng. “Tôi cứ nghĩ là đá giả kim tuyến gì đó, ai ngờ sau 2 ngày thì tay con bé mẩn đỏ, đi khám mới biết do hóa chất. Đáng lo là mấy thứ này bán tràn lan mà chẳng ai kiểm tra", anh bức xúc.

Nhiều phụ huynh thừa nhận bị đánh lừa bởi vẻ ngoài long lanh của món đồ chơi này. Chị Phạm Quỳnh Anh – quản trị viên một nhóm phụ huynh tiểu học cho biết, nhiều cha mẹ ban đầu còn nghĩ đây là cách dạy con học khoa học. “Chỉ đến khi tôi đăng bài cảnh báo, mọi người mới tá hỏa nhận ra độ nguy hiểm của nó”, chị nói.

Một trường hợp khác, chị Hương (quận Bình Thạnh, TP.HCM) phát hiện con gái lớp 6 đang lúi húi pha một thứ bột trắng trong ly nhựa, làm theo video hướng dẫn trên mạng. Khi đem mẫu bột đến hiệu thuốc hỏi, chị mới biết đó là muối đồng (copper sulfate) – chất có thể gây kích ứng mạnh nếu chạm vào da và nguy hiểm nếu nuốt phải.

“Tôi rùng mình khi nghĩ con chơi với hóa chất độc mà chẳng hề hay biết. Clip trên mạng thì không cảnh báo gì, nhìn như trò thủ công đơn giản”, chị kể lại.

Khảo sát trên Shopee cho thấy chỉ cần gõ từ khóa “nuôi tinh thể” là hàng ngàn sản phẩm xuất hiện. Hầu hết không ghi rõ nguồn gốc, thành phần hóa chất bị đóng gói sơ sài, nhiều loại có thể gây nguy hiểm nghiêm trọng như muối đồng, phèn amoni, borax, axit, thậm chí cả potassium ferricyanide - một hợp chất xyanua có thể giải phóng chất độc nếu gặp môi trường axit hoặc nhiệt độ cao. Một sản phẩm chứa chất này được bán công khai trên Shopee, từ tài khoản có tên T.E., mà không hề có khuyến cáo rõ ràng.

Không chỉ tiềm ẩn nguy cơ cho người chơi, các sản phẩm “nuôi tinh thể” còn có thể gây nguy hiểm cho cả người vận chuyển khi hóa chất bị va đập, đổ vỡ trong quá trình giao hàng, sinh ra phản ứng gây bỏng hoặc ngộ độc. Theo ông Nguyễn Hải Thanh – chuyên gia hóa chất công nghiệp tại TP.HCM, để tạo tinh thể đẹp, người ta sử dụng các muối vô cơ như đồng sulfat, phèn nhôm, borax… “Những chất này nếu tiếp xúc trực tiếp với da, nhất là da trẻ em, có thể gây kích ứng, phỏng nhẹ hoặc dị ứng. Một số chất còn nguy hiểm nếu nuốt phải hoặc tích tụ lâu dài", ông nói.

Thạc sĩ Nguyễn Văn Hòa – chuyên gia giáo dục STEM cũng cảnh báo việc học khoa học cần có môi trường kiểm soát nghiêm ngặt, chứ không thể giao hóa chất cho trẻ chơi tự do. “Chúng tôi từng ghi nhận vài trường hợp ngộ độc nhẹ do trẻ tò mò, dùng tay trần thậm chí… nếm tinh thể. Đó là điều rất nguy hiểm,” ông Hòa chia sẻ.

Trào lưu nuôi tinh thể là ví dụ điển hình cho ranh giới mong manh giữa sự sáng tạo và nguy cơ tiềm ẩn. Khi trò chơi hóa học được bán như món đồ chơi thông thường, không kiểm soát, không nhãn mác, không hướng dẫn – hậu quả là trẻ em trở thành nạn nhân của sự thiếu hiểu biết và buông lỏng quản lý. Đã đến lúc phụ huynh cần nâng cao cảnh giác, không dễ dãi với những món đồ chơi gắn mác “khoa học” nhưng tiềm ẩn nguy cơ. Đồng thời, cơ quan chức năng cần quy định chặt chẽ hơn trong quản lý đồ chơi liên quan đến hóa chất, kiểm định rõ ràng các sản phẩm bán qua mạng và tăng cường truyền thông về an toàn hóa học trong môi trường học đường lẫn gia đình.