Ngành nông sản trước vòng siết tiêu chuẩn xanh từ Liên minh châu Âu EU

Theo Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển (Bộ Công Thương), Liên minh châu Âu đã ban hành hàng loạt quy định mới nhằm tăng cường tính bền vững trong chuỗi cung ứng nông sản, nổi bật là Quy định chống mất rừng (EUDR) và Chỉ thị về Thẩm định trách nhiệm bền vững doanh nghiệp (CSDDD). Mục tiêu chính là ngăn chặn sản phẩm gây tổn hại tới môi trường và nhân quyền, đặc biệt trong các lĩnh vực có rủi ro cao như ca cao, cà phê và đậu nành.

Trong đó, CSDDD yêu cầu các công ty lớn tại EU có trên 1.000 nhân viên và doanh thu toàn cầu trên 450 triệu euro phải xác định, phòng ngừa và xử lý rủi ro liên quan đến vi phạm nhân quyền và môi trường trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Các công ty ngoài EU nếu đạt ngưỡng doanh thu tương tự tại thị trường EU cũng phải tuân thủ. Dù không bị áp trực tiếp, các doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn phải chuẩn bị hồ sơ, chứng từ chứng minh tuân thủ khi cung cấp hàng cho các đối tác lớn.

Đáng chú ý, Ủy ban châu Âu đang đề xuất sửa đổi CSDDD theo hướng giảm nhẹ yêu cầu như giới hạn phạm vi kiểm soát trong chuỗi cung ứng, bỏ kế hoạch khí hậu, giảm mức phạt. Tuy nhiên, đề xuất này vấp phải phản ứng mạnh từ nhiều tập đoàn lớn như Ferrero, Mars, Nestlé, Unilever và các tổ chức phi chính phủ, bởi nguy cơ làm suy yếu các chuẩn mực bền vững đã được thiết lập.

Một quy định khác là lệnh cấm sử dụng lao động cưỡng bức, sẽ được EU áp dụng từ năm 2027. Quy định này yêu cầu mọi sản phẩm bán tại EU không phân biệt xuất xứ hay giai đoạn sản xuất phải đảm bảo không dính dáng đến lao động cưỡng bức. Hướng dẫn chi tiết sẽ được công bố vào giữa năm 2026, nhưng giới doanh nghiệp đã được cảnh báo cần chuẩn bị ngay từ bây giờ.

Trong khi đó, EUDR chính thức có hiệu lực từ ngày 30/12/2025 yêu cầu mọi hàng hóa thuộc 7 nhóm (ca cao, cà phê, đậu nành, dầu cọ, cao su, gỗ, gia súc) phải chứng minh không được sản xuất từ đất rừng bị phá sau ngày 1/1/2021. Đồng thời, quá trình sản xuất phải tuân thủ pháp luật quốc gia và được xác minh qua bản Tự Xác nhận (DDS) do doanh nghiệp nhập khẩu tại EU nộp.

Thách thức hiện hữu và giải pháp cho doanh nghiệp Việt

Các quy định mới của EU, đặc biệt là CSDDD, EUDR và quy định về lao động cưỡng bức, sẽ sớm được áp dụng trên diện rộng, không chỉ giới hạn trong ngành ca cao mà sẽ lan rộng sang các mặt hàng nông sản và thực phẩm khác, bao gồm cà phê, hồ tiêu, điều, trái cây, thủy sản và cả hàng chế biến có thành phần nông sản. 

Thực tế cho thấy nhiều đơn vị trong chuỗi cung ứng ca cao vẫn gặp khó trong việc đáp ứng các yêu cầu này. Tuy vậy, một số doanh nghiệp tiên phong như Bara Union (Bờ Biển Ngà) đã triển khai giải pháp minh bạch hóa chuỗi cung ứng và được đánh giá cao bởi đối tác EU. Đây là hướng đi mà các doanh nghiệp Việt cần lưu tâm để giữ vững thị phần.

Trở lại Việt Nam, để đáp ứng các yêu cầu của EUDR, doanh nghiệp cần chủ động chuẩn bị đầy đủ hồ sơ và dữ liệu liên quan đến vùng nguyên liệu. Trước hết, cần thu thập và cung cấp thông tin tọa độ địa lý (geodata) của vùng trồng để chứng minh khu vực sản xuất không liên quan đến nạn phá rừng sau ngày 1/1/2021. Đồng thời, cần có tài liệu pháp lý rõ ràng chứng minh quyền sử dụng đất hợp pháp và quá trình sản xuất tuân thủ quy định của pháp luật Việt Nam. Một yếu tố quan trọng khác là khả năng truy xuất nguồn gốc trong chuỗi cung ứng từ nông trại đến nhà máy chế biến và xuất khẩu - để đảm bảo tính minh bạch và đáng tin cậy cho đối tác nhập khẩu tại EU.

Việc chuẩn bị các thông tin và tài liệu này không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu pháp lý từ thị trường châu Âu, mà còn là bước khẳng định cam kết phát triển bền vững, tăng độ tin cậy với khách hàng quốc tế và duy trì năng lực cạnh tranh trong bối cảnh các quy định về môi trường và nhân quyền ngày càng siết chặt.

Theo Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, doanh nghiệp cần lưu ý: Không có truy xuất nguồn gốc rõ ràng, sản phẩm có thể bị từ chối tại cảng EU, đặc biệt tại các nước Bắc Âu vốn kiểm soát rất nghiêm ngặt; Thiếu hồ sơ chứng minh không vi phạm lao động cưỡng bức hoặc phá rừng, doanh nghiệp có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng của các nhà nhập khẩu lớn; Khách hàng EU sẽ yêu cầu minh chứng tuân thủ, kể cả khi bạn không trực tiếp chịu tác động của các chỉ thị. Do đó, doanh nghiệp xuất khẩu cần chủ động rà soát chuỗi cung ứng, cập nhật tiêu chuẩn mới của EU, xây dựng hệ thống quản lý rủi ro xã hội - môi trường, và chuẩn bị hồ sơ tuân thủ ngay từ bây giờ để giữ vững thị trường.

Bên cạnh đó, EU cũng đã triển khai 5 nhóm công cụ số hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ EUDR, bao gồm: 

Một, công cụ bản đồ cơ bản (Basic field mapping): Ứng dụng giúp nông dân/kỹ thuật viên đánh dấu vị trí nông trại.

Hai, công cụ bản đồ chuyên sâu và phân tích không gian (Professional spatial analysis): Dùng cho hợp tác xã, BSO để xác minh vùng sản xuất không thuộc khu vực bị phá rừng.

Ba, giám sát môi trường dựa trên vệ tinh: Cung cấp bằng chứng độc lập về hiện trạng che phủ rừng, biến động rừng.

Bốn, công cụ quản lý bền vững và truy xuất nguồn gốc: Quản lý thông tin sản xuất, chứng nhận bền vững, hồ sơ sản phẩm theo từng lô hàng.

Năm, quản lý chuỗi cung ứng và rủi ro: Hệ thống tổng hợp giúp nhà xuất khẩu và khách hàng EU theo dõi rủi ro và đảm bảo tuân thủ toàn chuỗi.