Việt Nam là một quốc gia có nền nông nghiệp phong phú, với rất nhiều loại trái cây đặc sản nổi tiếng như xoài cát Hòa Lộc, sầu riêng Ri6, bưởi da xanh Bến Tre hay thanh long Bình Thuận. Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, dù có tiềm năng rất lớn, việc đưa các loại trái cây này ra thị trường quốc tế vẫn gặp nhiều trở ngại. Một trong những yếu tố quyết định chính là chất lượng sau thu hoạch – giai đoạn ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị thương phẩm và khả năng cạnh tranh. Chính vì vậy, ứng dụng công nghệ sau thu hoạch đang dần trở thành một chiến lược cốt lõi để nâng cao chất lượng và mở rộng thị trường cho sản phẩm đặc thù địa phương.

Trái cây đặc sản thường mang tính thời vụ rõ rệt. Khi vào vụ thu hoạch, sản lượng tăng cao trong thời gian ngắn, dẫn đến tình trạng dội hàng, giá giảm, trong khi sản phẩm không thể bảo quản lâu dài. Điều này làm giảm thu nhập của nông dân và ảnh hưởng tới toàn chuỗi cung ứng. Công nghệ sau thu hoạch, như bảo quản lạnh, xử lý bằng khí ethylene, chiếu xạ hoặc công nghệ bao gói thông minh, có thể kéo dài thời gian tươi ngon của sản phẩm, đồng thời giữ được màu sắc, mùi vị và chất dinh dưỡng – yếu tố then chốt để cạnh tranh với các sản phẩm ngoại nhập.

Một ví dụ điển hình là việc ứng dụng công nghệ khí điều biến (modified atmosphere packaging – MAP) cho xoài cát Hòa Lộc. Với công nghệ này, trái xoài được đóng gói trong môi trường có tỷ lệ khí oxy, carbon dioxide và nitơ được điều chỉnh phù hợp, giúp giảm tốc độ chín và hạn chế vi sinh vật phát triển. Nhờ đó, thời gian bảo quản có thể kéo dài từ 7 ngày lên đến 21 ngày, đủ để xuất khẩu đi các thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc hay châu Âu.

Bên cạnh công nghệ bao gói, việc ứng dụng truy xuất nguồn gốc bằng mã QR cũng góp phần tăng độ tin cậy của người tiêu dùng đối với trái cây đặc sản. Người mua chỉ cần quét mã để biết được nguồn gốc xuất xứ, quy trình canh tác, cơ sở đóng gói, và thậm chí là ngày giờ thu hoạch. Đây không chỉ là công cụ marketing hiệu quả mà còn là biện pháp để bảo vệ thương hiệu và phòng chống hàng giả, hàng nhái – vấn đề nan giải ở nhiều vùng sản xuất.

Ngoài ra, công nghệ xử lý bằng sóng cao tần hoặc tia cực tím (UV) cũng được một số doanh nghiệp ứng dụng để diệt khuẩn bề mặt trái cây, giảm nguy cơ hư hỏng do vi sinh vật gây ra. Công nghệ này đặc biệt phù hợp với những loại trái cây mỏng vỏ như nhãn, vải hay chôm chôm – vốn rất nhạy cảm với điều kiện bảo quản. Khi chất lượng trái cây được đảm bảo, doanh nghiệp và hợp tác xã có thể đàm phán giá cao hơn, đồng thời tiếp cận được những thị trường có yêu cầu khắt khe về an toàn thực phẩm.

Tuy nhiên, để những công nghệ này thực sự phát huy hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Đầu tư công nghệ không chỉ đơn thuần là mua thiết bị, mà còn bao gồm đào tạo vận hành, bảo trì và đặc biệt là thay đổi tư duy sản xuất của người làm nông. Việc tiếp cận công nghệ hiện đại vẫn là điều xa lạ đối với nhiều nông dân, nhất là ở những vùng sâu, vùng xa. Vì vậy, các chương trình hỗ trợ chuyển giao công nghệ, tập huấn kỹ thuật và khuyến nông cần được đẩy mạnh, đặc biệt tập trung vào các vùng có tiềm năng phát triển sản phẩm đặc thù.

Một yếu tố nữa không thể thiếu là cần xây dựng các trung tâm sau thu hoạch quy mô vùng – nơi tập trung sơ chế, phân loại, xử lý và bảo quản sản phẩm theo quy trình chuẩn. Các trung tâm này có thể hoạt động theo mô hình hợp tác công – tư, nơi nhà nước đầu tư cơ sở hạ tầng và doanh nghiệp tham gia vận hành. Nhờ đó, nông dân không cần đầu tư thiết bị riêng lẻ mà vẫn được tiếp cận dịch vụ công nghệ cao với chi phí hợp lý.

Tương lai của trái cây đặc sản Việt Nam không chỉ nằm ở cánh đồng mà còn phụ thuộc vào cách chúng ta xử lý sau khi thu hoạch. Ứng dụng công nghệ hiện đại sẽ giúp những sản phẩm tưởng chừng chỉ có thể tiêu thụ trong nước nay có thể vươn xa ra thế giới. Không chỉ là câu chuyện nâng cao chất lượng, đây còn là cách để bảo tồn giá trị bản địa, tăng thu nhập bền vững cho người dân và xây dựng thương hiệu quốc gia từ những điều rất đỗi quen thuộc. Đó là con đường tất yếu để trái cây đặc sản Việt Nam khẳng định chỗ đứng trên bản đồ nông sản toàn cầu.