Trong thời đại mà niềm tin của người tiêu dùng ngày càng phụ thuộc vào tính minh bạch, xuất xứ và an toàn thực phẩm, công nghệ blockchain nổi lên như một công cụ đột phá giúp gia tăng giá trị sản phẩm, đặc biệt là các sản phẩm đặc thù địa phương. Với khả năng lưu trữ dữ liệu phân tán, không thể sửa đổi, blockchain cho phép người tiêu dùng truy xuất thông tin toàn diện về sản phẩm từ nguồn gốc nguyên liệu đến quy trình sản xuất, đóng gói và vận chuyển – điều mà các công nghệ truyền thống khó đảm bảo một cách toàn vẹn.

Thử tưởng tượng khi bạn cầm trên tay một gói cà phê Mộc Châu hoặc túi gạo ST25 Sóc Trăng, chỉ cần quét mã QR được kết nối với hệ thống blockchain, bạn sẽ thấy được tên nông trại đã trồng nên hạt gạo đó, ngày thu hoạch, quá trình canh tác có sử dụng phân bón gì, và nơi đóng gói là đâu. Thậm chí, chuỗi cung ứng có thể ghi nhận cả nhiệt độ bảo quản, thời gian vận chuyển hay chứng nhận kiểm nghiệm. Đây không chỉ là cách tạo niềm tin mà còn là “giấy thông hành” để sản phẩm đặc thù địa phương bước chân vào các thị trường khó tính như châu Âu, Nhật Bản hay Mỹ.

Blockchain đặc biệt hữu ích trong bối cảnh nông nghiệp Việt Nam còn bị đánh giá thiếu đồng bộ, hay xảy ra tình trạng gian lận thương mại, trà trộn sản phẩm kém chất lượng. Với hệ thống lưu trữ phi tập trung, mọi thông tin đều được cập nhật theo thời gian thực, không thể chỉnh sửa hay giả mạo. Điều này buộc tất cả các bên trong chuỗi cung ứng – từ nông dân, nhà chế biến, đến người vận chuyển – đều phải tuân thủ đúng quy trình. Không ai có thể “làm đẹp hồ sơ” sau khi đã xảy ra vi phạm.

Một dự án tiên phong là việc áp dụng blockchain cho thanh long Bình Thuận. Dưới sự hợp tác giữa doanh nghiệp công nghệ và hợp tác xã nông nghiệp, các lô thanh long xuất khẩu sang Nhật được gắn mã blockchain để truy xuất từ khâu gieo trồng đến đóng container. Điều này giúp sản phẩm không chỉ minh bạch mà còn tạo ấn tượng mạnh về sự chuyên nghiệp, hiện đại – từ đó gia tăng giá trị thương hiệu và được khách hàng ưu tiên lựa chọn.

Ứng dụng blockchain không nhất thiết phải phức tạp hay đòi hỏi hạ tầng quá cao. Nhiều nền tảng công nghệ hiện nay đã đơn giản hóa việc tích hợp blockchain vào mã QR, giúp các hợp tác xã, hộ sản xuất nhỏ có thể áp dụng mà không cần kỹ năng lập trình chuyên sâu. Quan trọng là cần có đơn vị trung gian đáng tin cậy – có thể là doanh nghiệp công nghệ, tổ chức khởi nghiệp nông nghiệp hoặc đơn vị hỗ trợ của nhà nước – đứng ra triển khai hệ thống ban đầu và hướng dẫn người dân sử dụng.

Một lợi thế nữa của blockchain là khả năng tích hợp với hợp đồng thông minh (smart contract). Ví dụ, một đơn hàng xuất khẩu sầu riêng Ri6 có thể được ràng buộc bằng hợp đồng thông minh với điều kiện: chỉ thanh toán khi sản phẩm được vận chuyển đúng nhiệt độ, đúng ngày giờ và vượt qua kiểm định chất lượng. Điều này tạo ra một môi trường giao dịch minh bạch, hạn chế rủi ro và giảm tranh chấp.

Tuy nhiên, như bất kỳ công nghệ nào khác, blockchain chỉ phát huy hiệu quả khi gắn với nhận thức đúng đắn và sự đầu tư chiến lược. Nếu người sản xuất không sẵn sàng cung cấp thông tin đầy đủ, nếu các bên trong chuỗi vẫn hoạt động manh mún và thiếu liên kết, thì công nghệ cũng chỉ là hình thức. Chính vì vậy, song song với triển khai blockchain, cần xây dựng văn hóa minh bạch và trách nhiệm trong sản xuất nông nghiệp – nơi mỗi nông dân không chỉ là người trồng trọt mà còn là người quản lý dữ liệu.

Sự bền vững của sản phẩm đặc thù địa phương không chỉ đến từ chất lượng nông sản mà còn từ sự tin cậy và minh bạch trong toàn bộ chuỗi giá trị. Công nghệ blockchain không phải là đích đến, mà là phương tiện để xây dựng niềm tin, mở rộng thị trường và tạo vị thế cho sản phẩm địa phương trên bản đồ thương mại toàn cầu. Khi niềm tin trở thành giá trị, sản phẩm đặc thù sẽ không còn là món hàng chỉ tiêu thụ trong nước, mà là đại diện cho chất lượng và bản sắc quốc gia.