Trong hai thập kỷ qua, cúm gia cầm, đặc biệt là chủng H5N1 vẫn được coi là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng toàn cầu. Ban đầu, virus này chủ yếu lây truyền giữa các loài chim và gia cầm, song các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra nhiều loài động vật có vú, bao gồm vật nuôi thân thiết như mèo, cũng bị nhiễm bệnh.

Sự hiện diện của virus trong cơ thể vật sống gần gũi với con người chính là lời cảnh báo rõ ràng về khả năng hình thành một “cầu nối” nguy hiểm giữa động vật và con người. Đầu tháng 5/2025, nhóm nhà khoa học tại Đại học Maryland (Mỹ) công bố báo cáo phân tích dữ liệu trong 20 năm qua, ghi nhận hơn 600 ca mèo nhiễm virus H5N1 tại 18 quốc gia. Đáng chú ý, tỷ lệ tử vong ở mèo nhiễm virus này vượt quá 50%.

Trong nhiều trường hợp, mèo không hề tiếp xúc với môi trường bên ngoài nhưng vẫn nhiễm bệnh, điều này khiến các nhà khoa học lo ngại virus có thể lây qua các con đường chưa được xác định rõ. Mèo được cho là nhiễm H5N1 khi ăn phải chim chết vì bệnh, tiêu thụ thịt sống hoặc sữa chưa tiệt trùng từ động vật bị nhiễm.

Tuy nhiên, các trường hợp mèo sống hoàn toàn trong nhà vẫn mắc bệnh cho thấy còn nhiều mắt xích chưa được hiểu rõ trong chuỗi lây truyền. Đây chính là mối nguy tiềm ẩn đối với những người đang nuôi mèo trong nhà, bởi nguy cơ tiếp xúc gần và lâu dài giữa người với vật nuôi nhiễm bệnh là rất cao.

Giáo sư Alexander Gintsburg – Giám đốc Viện nghiên cứu Gamaleya (Nga), cơ quan từng phát triển vaccine COVID-19 Sputnik V đã lên tiếng cảnh báo về viễn cảnh một đại dịch mới tồi tệ hơn cả đậu mùa nếu virus cúm H5N1 tiếp tục đột biến. Ông cho biết: “Tỷ lệ tử vong hiện tại là 50–70% và nếu virus có thể lây qua không khí thì bệnh đậu mùa cũng sẽ chỉ như trò trẻ con so với những gì có thể xảy ra".

Ông nhấn mạnh sự cấp thiết của việc phát triển một nguyên mẫu vaccine sẵn sàng sản xuất quy mô lớn trong vòng 3–4 tuần nếu dịch bệnh bùng phát. Tuy nhiên theo lời ông, hiện tại vẫn chưa có bất kỳ chương trình chủ động nào đang được triển khai nhằm đối phó với nguy cơ này.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thống kê từ năm 2003 đến nay đã có 974 ca nhiễm H5N1 ở người được ghi nhận tại 24 quốc gia, trong đó có tới 470 ca tử vong. Hầu hết trường hợp nhiễm bệnh đều có yếu tố tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với gia cầm bị nhiễm.

Dù chưa có dấu hiệu rõ ràng về việc virus H5N1 có thể lây lan dễ dàng giữa người với người nhưng các nhà khoa học cảnh báo virus này đang từng bước thích nghi và có khả năng tiến hóa để vượt qua rào cản loài. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) cho rằng nguy cơ hiện tại đối với cộng đồng vẫn ở mức thấp, nhưng không thể lơ là bởi tốc độ biến đổi của virus là rất khó lường.

Từ góc nhìn của chuyên gia trong nước, TS. Trần Việt Hưng, chuyên gia virus học tại Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương nhận định: “Chúng ta đang chứng kiến một chu trình quen thuộc – virus lây từ chim sang động vật có vú, giờ là mèo, loài sống gần con người nhất. Khi nó hoàn thiện khả năng thích nghi với cơ thể động vật có vú, bước tiếp theo sẽ là con người. Khi đó, mọi thứ có thể xảy ra chỉ trong vài tuần”.

Tiến sĩ Hưng cho rằng, bài học từ đại dịch COVID-19 vẫn còn nguyên giá trị: không thể chủ quan trước bất kỳ chủng virus có khả năng “nhảy loài” nào.

Thế giới từng mất cảnh giác trước dấu hiệu ban đầu của COVID-19 và phải trả giá bằng hàng triệu sinh mạng. Việc H5N1 xuất hiện ở mèo – loài vật nuôi phổ biến và thân cận là dấu hiệu rõ ràng cho thấy virus đã tiến thêm một bước gần hơn với con người. Khi các chuyên gia y tế vẫn còn tranh luận về nguy cơ và chưa có vaccine sẵn sàng, câu hỏi đặt ra là liệu chúng ta sẽ hành động ngay từ bây giờ, hay tiếp tục chờ đợi cho đến khi quá muộn?